Erotische insignes
Er bestaan nogal wat tekeningen, prenten en schilderijen uit de 15de en 16de eeuw waarop pelgrims te zien zijn, met op hun hoed of mantel de opgenaaide of opgespelde pelgrimsinsignes, zoals te zien op een tekening van een pelgrim door Pieter Breughel de Oude. Onderzoek naar geschilderde of getekende afbeeldingen van middeleeuwers die erotische insignes op hun hoed of de kraag van hun mantel dragen levert helaas niets op. Ook zijn er nauwelijks geschreven bronnen die speldjes met dergelijke voorstellingen kunnen verklaren en van deze seksueel getinte insignes is eveneens niet bekend waar ze geproduceerd zijn. Toch worden ze in net zulke grote hoeveelheden (ook) in de Nederlandse bodem gevonden als de religieuze insignes, met een onuitputtelijke variatie in onderwerpen, in voor ons soms bizarre fantasieën uitgebeeld.
Er zijn erotische speldjes met vrijende paartjes, met mannen en vrouwen die met opgetrokken benen hun geslacht exposeren, of het als een vlag in de hand houden. Meer expliciet seksueel zijn de voorstellingen van vrouwelijke en mannelijke geslachtsdelen, die in alle mogelijke menselijke of dierlijke gedaanten voorkomen en als het ware functioneren als zelfstandige wezens. De fantasie van de middeleeuwer was onuitputtelijk: fallussen met vleugels, met benen en voeten of met klauwpoten, gekroond, met een bel om de nek, beladen met een kruiwagen die door een figuurtje wordt voortgeduwd, of dansend om een fallusboom. Drie fallussen steken uit het zijvak van een beurs, en twee charmante dames brengen een fors mannelijk lid boven een broek uit tot erectie. Op weer ander insignes staan vedelspelende vrouwen afgebeeld die op een rondlopend fallusdier zitten.
De vrouwelijke tegenhanger van de fallus, de vulva, zien we ook regelmatig afgebeeld; eveneens als een levend wezen, vaak in samenspel met een fallus. Zo wordt een gekroonde vulva door fallusdieren rondgedragen op een draagtroon, en zien we op een ander speldje een vulva waarboven een gevleugeld fallusdier staat, haar ‘teder strelend’. Soms rijdt de gekroonde vulva als een ruiter te paard, manipulerend met fallussen, pijlen en/of een boog. Of zien we een zeer tot de verbeelding sprekende voorstelling van een fallus op de bovenste sport van een ladder, terwijl een vulva hem op de hielen zit.
De groep insignes met voorstellingen van een als pelgrim verklede vulva, compleet met hoed, staf en rozenkrans lijken een parodie te zijn op zowel de bedevaartgangers als de pelgrimsinsignes die als souvenir na een afgelegde bedevaart werden gekocht. Op een aantal van deze speldjes heeft de vulva-pelgrim op iedere ‘schouder’ zelfs een fallusinsigne gespeld: de persiflage ten top!
Van de pelgrimsinsignes weten we dat ze als aandenken werden verkocht in bedevaartplaatsen en op kerkelijke feestdagen. We mogen aannemen dat de verkoop van deze seksuele speldjes op dezelfde commerciële manier ging: door rondtrekkende marskramers en verhalenvertellers, op jaarmarkten en kermissen, overal waar grote groepen mensen bijeen waren. De groep erotische insignes lijkt gezien de archeologische omstandigheden vooral in de late veertiende en de vroege vijftiende eeuw te moeten worden gedateerd.